De Antwerpse Linkeroever, een gebied zo groot als Antwerpen Rechteroever binnen de ring, is nooit volwaardig ontwikkeld geraakt en is daarmee ergens blijven steken in een zweem van gemiste kansen en een surreëel vakantiegebied recht tegenover en vlakbij de grootste stad van Vlaanderen.
“Pas midden 19de eeuw werd het eigendom van Antwerpen, gekocht van Burcht.”
Linkeroever zonder visie
Na een zeer roemrijke internationale wedstrijd waar zelfs de befaamde Le Corbusier een plan voor maakte, maar zonder een toegewezen winnaar, bleef Linkeroever achter zonder visie. De toenmalige stadsbouwmeester mocht zelf een ontwerp maken dat weinig meer inhield dan een overbemeten stratenplan.
In 1929 werd IMALSO opgericht om tunnels te bouwen en de ontwikkeling van de gronden aan te pakken. Na de wereldoorlogen lopen de steden echter leeg en is er geen nood meer aan uitbreiding, en al zeker niet met modernistische inslag. Enkel voor de accommodatie van sociale woningen wordt dit reservegebied gretig aangesneden.
In de jaren zestig en zeventig worden er verdere ontwikkelingen rond het Galgenweel toegelaten. Deze twee ontwikkelingen vormen momenteel nog de hoofdmoot van de bevolking, sociale woningbewoners enerzijds en ondertussen gepensioneerde initiële bewoners. Beiden hebben geen interesse/vraag/mogelijkheden voor ontwikkeling van een commerciële kern. Hetgeen Linkeroever zijn rustig kabbelende huidige vorm geeft met een bewoning van 15.000 bewoners op een gebied waar op rechteroever 300.000 mensen wonen.
Linkeroever: urbanistische uitdagingen
Hoe rustig Linkeroever nu ook lijkt, toch wordt het geconfronteerd met heel wat urbanistische uitdagingen. Het zal dus eerder een zaak zijn om deze bottlenecks aan te pakken, vooraleer er een iconische brug kan gelegd worden.
Een eerst punt is de verplichting die de Vlaamse overheid heeft om de dijken volgens het Sigma-plan te verhogen. Het is de Vlaamse Zeekanaal NV overheidsonderneming die voor deze kosten instaat. De zware kosten van ontwikkeling van deze werken op rechteroever slorpen echter alle financiële middelen op en leggen aldus een hypotheek op de verdere ontwikkeling van Linkeroever voor de komende decennia.
In de herfst van 2016 werd een samenwerkingsakkoord getekend tussen stad Antwerpen en het toenmalige Waterwegen en Zeekanaal. Deze samenwerking kwam tot stand na de gesprekken en publicatie van onderzoekswerk rond Scheldepark Linkeroever en de potentie van Linkeroever voor een toekomstige stadsuitbreiding. Maar toch blijkt dat er politiek weinig dynamiek noch enthousiasme is om dit concreet verder uit te werken.
Linkeroever: 50% sociale woningbouw
Een tikkende tijdbom is de grote schaal waarop de sociale bewoning gebouwd is en die nu allemaal uitgeleefd en dringend aan hernieuwing toe is. Hier heeft de woonmaatschappij Woonhaven als belangrijke speler geen oplossing voor die ze op haar eentje kan bedenken en wordt de problematiek op de lange baan geschoven. Het paradoxale is dat er nergens in Antwerpen zo veel percelen aansnijdbare grond klaar liggen als op Linkeroever. Maar daar waar de sociale woningbouw quasi 50% uitmaakt (t.a.v. 12% in Antwerpen grondgebied en 8% Vlaams), is de vraag ook waar we de huisvesting willen herinplanten, of willen we nog een grotere concentratie?
Linkeroever is een uniek verhaal in Vlaanderen, in dat opzicht dat quasi alle (zeer grote!) beschikbare grondposities in handen zijn van overheden. Als gevolg van de statutaire opheffing van IMALSO in 1999 zijn de gronden overgedragen aan een reeks Vlaamse en lokale overheidsorganen. Uit deze versnippering valt slechts een relatief klein deel onder direct eigendom van stad Antwerpen, m.n. de Pestibel-site of nu Regatta.
Door een gebrek aan visie voor Linkeroever is er ook geen duidelijk actieplan voor de verschillende overheden, die maar rustig aan kibbelen over verschillende vergoedingen voor gebruik van mekaars gronden, zonder context. Mede door het ontbreken van privébezit is een deftige ontwikkeling hier uitgesloten.
De stadsbouwmeester heeft onlangs een internationale ideeënwedstrijd uitgeschreven. De respons was lovend, maar ook hier is de stille boodschap dit complex gegeven niet mee te nemen in de aanloop naar de eerstvolgende verkiezingen. Zolang er geen duidelijke visie is, zal de lokale bevolking huiverachtig blijven ten aanzien van alle plannen van de beleidsmakers van ‘over het water’ op de rechteroever van de Schelde.
Burgers betrekken bij ontwikkeling linkeroever
De oplossing voor Linkeroever en de plannen voor een of meerdere bruggen ligt in het slim uitwerken van een algehele mastervisie met actieve betrokkenheid van de lokale bevolking. Het is hoog tijd dat Linkeroever voor eens en voor altijd van het statuut van toevallige ontwikkeling of reservegebied afraakt. Het is een must de burgers die er wonen te betrekken bij de verdere ontwikkeling van dit gebied.
Het leertraject dat de Oosterweelsaga is geweest mag ons daar niet aan doen twijfelen. Een waardevol groengebied dat daar momenteel – als bij toeval – nog ligt maar zonder functie, moet een duidelijke plaats en invulling krijgen: een groenreserve die ook voor de recreatie van mensen van de rechteroever geldt, en dit met respect voor de huidige bewoners.
De toevoeging van nieuwe woonvormen kan er net voor zorgen dat we voor de geplaagde sociale torens een doorstroommodel kunnen creëren en nieuwe bewoners aantrekken (studenten/betaalbare woningen/kantoren/…), waardoor we tegelijkertijd een verdichting van de overbemeten straten en de vernieuwing kunnen doen.
Door de unieke grootschaligheid van het gebied kunnen ontwikkelings- en erfpachtvergoedingen de financiering haalbaar maken van een parkgebied, een verbinding van een brug en betaalbaar wonen door erfpachtconstructies.
De rand waar de dijkophoging zal gebeuren, geeft de meest waardevolle zichten op Antwerpen en zou dus volgens een highest and best use moeten ingevuld worden. Wanneer je op Linkeroever een wandeling maakt met zicht op de rechteroever word je nu veelal weggeleid achter allerhande toevallige barakken die het zicht belemmeren.
Indien er geen doorgedreven visie komt – gedragen door alle partijen – riskeren we nog een grotere belemmering als gevolg van het Sigma-plan. Net het integreren van deze waardevolle zichten met zorgvuldige inplanting van bewoningen, al dan niet watergebonden, kan van deze dijk net zo veel meer geven en betaalbaar houden.
Linkeroever als onderdeel van oplossing voor mobiliteitsknoop
Een betere bewoning van Linkeroever zou ook een veel beter antwoord kunnen geven op de groeiende mobiliteitsknoop. Daar waar de ontwikkeling van de haven zich de laatste decennia op de linkeroever toespitste, is er aan het stedelijke deel van Antwerpen geen gevolg geven. De reeds uitgevoerde studie over Linkeroever die vertrekt van de voorzichtige ontwikkeling van onmiddellijk aansnijdbare percelen toont aan dat ontwikkeling kan zorgen voor net meer (kwalitatief ontwikkeld) groen, eenmalige vergoedingen en een rollend fonds dat een langdurige ontwikkeling van Linkeroever duurzaam en betaalbaar maakt.
De aanloop naar de volgende gemeenteraadsverkiezingen is de ideale gelegenheid om – samen met de inwoners – dit gebied volwaardig naar waarde te schatten en met al zijn potenties een sterk toekomstperspectief te bieden voor de ontwikkeling van een leefbaar Antwerpen.
David Keersmaekers, ondernemer en lid van het studiecentrum Antwerpen overMorgen
