5 jaar na het referendum: geen tijd te verliezen

“Het is opmerkelijk hoe actiegroepen er in slagen om alternatieven aan te bieden en massa’s mensen achter hun project te scharen. Een schril contrast met de overheid die nauwelijks vooruit geraakt.”

Grootste volksraadpleging in België sinds de koningskwestie

Aan de Antwerpenaren werd gevraagd of ze vonden dat het stadsbestuur een vergunning moest afleveren voor een snelweg op het tracé ’tussen Zwijndrecht en Merksem/Deurne’. Het ging om de Oosterweelverbinding op het zogenaamde BAM-tracé.

In de informatiebrochure die het stadsbestuur verspreidde werd dat tracé geplaatst tegenover het Arup/SUM-tracé, ofwel een snelweg door de haven in plaats van door de stad.

Het was een historische volksraadpleging, de grootste in België sinds de koningskwestie (12 maart 1950). Met navenant ook wekenlange persaandacht, druk bijgewoonde debatten en een felle campagne aan beide kanten.

De bekendmaking van de uitslag werd live gecoverd door de nationale televisie: 60 % van de ruim honderdduizend opgedaagden stemde tegen. Voor veel Vlamingen betekende die dag het zichtbare hoogtepunt van het Oosterweeldebat. Maar in Antwerpen begon toen pas het echte werk.

Meccanotracé

Een groep van bedrijfsleiders en transporteconomen die zichzelf Forum 2020 noemde benaderde de Antwerpse actiegroepen met deze analyse: jullie hebben nu een ‘neen’, maar waar schuilt dan de ‘ja’? Uit het daarop volgende denkproces kwam het Meccanotracé naar voren, een verbeterde versie van het Arup/SUM-tracé, incluis ‘bretellen’ rond de stad, intelligente verkeerssturing en een ruim 6 kilometer lange overkapping van de Antwerpse ring. Ambitieus was het zeker.

Ringland

Publieksavonden over deze voorstellen leverden bomvolle zalen op. Ook grote zalen als de Roma of zaal Horta werden meermaals moeiteloos gevuld.

De actiegroepen publiceerden studies en boeken, organiseerden congressen over tunnelbouw, gezondheid of luchtkwaliteitsnormen – met buitenlandse sprekers vaak – en namen op grondige wijze deel aan de wettelijk voorgeschreven inspraakprocedures.

In het najaar van 2012 werd de ambitie van het overkappen van de ring nog verder opgeschaald, wat in maart 2014 met ‘Ringland’ een gezicht kreeg. De almaar groeiende achterban kwam massaal op straat en manifesteert zich ook actief op facebook of bij petities.

Begin mei 2014 verzamelden de actiegroepen op amper drie dagen tijd 15.000 handtekeningen voor spreekrecht in het parlement.

Voor veel Antwerpenaren is het inmiddels glashelder: het is de combinatie van de twee voorstellen – een volwaardige overkapping van de ring plus doorgaand verkeer noordwaarts en havengerelateerd rond de stad sturen – die de toekomst zal uittekenen van het nieuwe Antwerpen. Niet een Oosterweelverbinding die beide proposities onmogelijk maakt.

Uit een inmiddels opgemaakt milieueffectenrapport blijkt dat het alternatieve tracé door de haven alvast een oplossing biedt voor de mobiliteit én beter scoort voor leefbaarheid dan het overheidsvoorstel. Het mag niet verbazen dat zo’n alternatief in combinatie met slimme sturing en de overkapping van de ring op een draagvlak kan rekenen in de stad.

Of zoals Gazet van Antwerpen het eerder deze week nog formuleerde: ‘Het is opmerkelijk hoe actiegroepen er in slagen om alternatieven aan te bieden en massa’s mensen achter hun project te scharen. Een schril contrast met de overheid die nauwelijks vooruit geraakt.‘

Burgerregime

In een recente masterthesis duidt Raf Pauly op interessante wijze wat in Antwerpen gebeurde na de volksraadpleging. Hij heeft het over diverse groepen (stRaten-generaal, Ademloos, Forum 2020, Ringland) die samen een strategisch netwerk bouwden. Dat netwerk noemt hij een ‘new urban regime’ dat erin slaagde een nieuwe agenda te ontwikkelen rond een set van kernwaarden die een brede diversiteit van mensen en middelen mobiliseert.

Tegenover dit ‘burgerregime’ als netwerk van verschillende bewegingen met gedeelde ambitie en impliciete rolverdeling plaatst hij het ‘Oosterweel-regime’.

Hoofdkenmerk van dat regime ‘is het feit dat de coördinatie ervan gestructureerd is rond leden en strategieën van de Vlaamse politieke partijen‘.

Na de volksraadpleging paste het Oosterweelregime, aldus de auteur, ‘non-learning techniques‘ toe: doof blijven voor wat borrelt en gist in Antwerpen, studies en onderzoek politiek blijven aansturen, een cultuur van in-transparantie in stand houden, zelfs het fysiek onmogelijk maken van alternatieve voorstellen, bijvoorbeeld door een gevangenis te bouwen op een alternatief tracé.

Geen tijd te verliezen

De daardoor ontstane patstelling zal maar doorbroken raken, wanneer het nieuwe netwerk ernstig genomen wordt en de idee van een snelweg door de stad bijgevolg mentaal losgelaten wordt. De bevolking deed dat al op 18 oktober 2009. Nu nog de politiek.

Er valt geen tijd meer te verliezen (aan doodlopende procedures en dovemansdiscussies), we moeten eendrachtig werk maken van een oplossing voor de mobiliteit, de volksgezondheid én de stadsontwikkeling. Die oplossing moet Antwerpen uit de top-10 van de meest filegevoelige steden halen en in de top-10 van meest leefbare steden loodsen.

Daar ligt de lat: een belangrijke stad moet de uitdaging om zijn wegennet op orde te brengen als een kans grijpen om een stad van de toekomst te worden, en dit in een open en breed gedragen besluitvormingsproces. In dat besef schuilt de werkelijke erfenis van de volksraadpleging.

Manu Claeys, stRaten-generaal

Wim van Hees, Ademloos

Christian Leysen, Forum 2020

Peter Vermeulen, Ringland